دکتر غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان ادب و زبان فارسی طی سخنانی در این همایش با تأکید بر اینکه استاد مطهری از جوانی به مسائل جهان اسلام توجه داشتند، گفت: افق دید ایشان گسترده بود و محدود به شهر و محله خودش نبود. ایشان نگاه وسیعی داشت و عالم اسلام را در بعد تاریخی و در گستره جغرافیایی می دید و مسائل آن را در متن واقعیات جهان امروز ارزیابی می کرد.

وی افزود: استاد مطهری در مقاله «الغدیر و وحدت اسلامی» سعی کرد معنی درست وحدت اسلامی را توضیح دهند و اثبات کنند که الغدیر برخلاف وحدت اسلامی نیست. علاوه بر این، روش صحیح رسیدن به وحدت را هم مد نظر قرار می دهند. بیانات ایشان به قدری دقیق است که احساس می کنیم که همین دیروز نوشته شده و یک جمله از آن هم کهنه نشده است و نکاتی را که ایشان مورد توجه قرار داده است همین امروز باید در دستور کار همه باشد.

این نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در مورد تبیین استاد مطهری از معنای وحدت اسلامی اظهار داشت: ایشان توضیح می دهند که مراد از وحدت اسلامی این نیست که پیروان مذاهب مختلف از عقاید خود دست بردارند و یکی شوند و یا اختلافات فکری را کنار بگذارند. ایشان بر این نکته تأکید می کنند که موضوع وحدت، بحثی اجتماعی است و نه بحث کلامی و اعتقادی و استدلالی. استدلال آوردن برای باورها نباید علتی شود برای اینکه در مقابل دیگران، شیعه و سنی با هم متحد نباشند و اختلاف زیان بخشی داشته باشند.

وی در ادامه سخنانش به تبیین اصول فکری شهید مطهری برای تأمین وحدت میان مسلمانان پرداخت و افزود: استاد مطهری اساساً متفکری عقلگراست و محور تفکر و اعتقادات او عقلانیت بوده است و بارزترین صفت برای استاد مطهری، عقلگرا بودن ایشان است. بر این اساس ایشان چراغ عقل را پیش ما می گذارد تا ما از عقل بپرسیم که برای رسیدن به وحدت چه کار باید کنیم.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه اولین درس عقل این است که دفع دشمن مشترک، بر طرح اختلافات داخلی مقدم است، گفت: این اصلی بدیهی است و هر کسی که خرد اندکی داشته باشد آن را تأیید می کند. همچنین اگر این عقلانیت در جهان اسلام باشد تشخیص اینکه ما (چه شیعه و چه سنی) دشمنی مشترک داریم، کار دشواری نیست. بنابراین اول وظیفه ما این است که از کیان اسلام در مقابل آنچه که موجودیت آن را هدف گرفته است، دفاع کنیم.

وی در ادامه سخنانش با اشاره به اینکه استاد مطهری در این مقاله به سیره امیرالمؤمنین(ع) استشهاد می‌کند، گفت: استاد می‌گوید که قیام نکردن حضرت علی(ع) اضطراری نبود، بلکه انتخاب ایشان بود. ایشان به این نتیجه رسیده بود که مصلحت اسلام در ترک قیام و بلکه همگامی و همکاری است. استاد مطهری معتقد است علی(ع) اصل «همه یا هیچ» را در این زمینه محکوم می دانسته و این گونه فکر نمی کرده است.

حداد عادل افزود: استاد مطهری اصولاً معتقد است که نباید دین را در مقابل عقل قرار داد، بلکه تعقل عین دینداری است. تمام تلاش استاد برای دعوت دانشگاهیان به دین با زبان عقلانی صورت گرفته است و روش ایشان این گونه است. عقل، زبان استدلال جهانی است. هیچ کس این ادعا را ندارد که اختلاف من و شما این است که تعقل کنیم یا نکنیم و اینکه گفت وگو کنیم تا به نتیجه برسیم که باید تعقل کرد یا نه، بلکه همگی می پذیرند که عقل را میزان قرار دهند و حرفها را در ترازوی عقل بسنجند.

وی با تأکید بر اینکه هر خط مستقیمی قابل انطباق با خطوط مستقیم دیگر است اما خط منحنی لزوماً با دیگر خطوط منطبق نمی شود، بیان کرد: حال اگر عقل که خط مستقیم است در میان آید ارزش هر خطی مشخص می شود. استاد مطهری در همه عمر تلاشش این بود که سطح تفکر و تعقل جامعه را ارتقا ببخشد. او یک شیعه خالص مخلص بود که منبر می رفت و روضه می خواند اما در عین حال تحقیق می کرد و کتاب می نوشت که چگونه خرافات وارد این عرصه شده است.

وی افزود: از خصوصیات او این بود که نسبت به اهل بیت(ع) و پیشوایان دین، محبت و معرفت را با هم می خواست. او محبت را لازم می دانست اما محبت بدون معرفت را هم کافی نمی دانست و هم آفت می دانست. در واقع در تفکر عقلانی او مسلمان بودن این است که ما نسبت به اولیاء دین با دو بال محبت و معرفت، به صورت متوازن و متعادل پرواز کنیم. به صرف معرفت و بدون محبت پروازی حاصل نمی شود و به صرف محبت بدون معرفت هم پروازی حاصل نمی شود. شهید مطهری  ولایت را این گونه می فهمید و این درسی است که ما امروز باید بگیریم و امروز که ولایت فقیه محور اندیشه های سیاسی ما شده باید محبت را با معرفت همراه کنیم و بین آنها توازن برقرار کنیم.

حداد عادل با اشاره به اینکه بسیاری از خصومتها در فرق اسلامی ناشی از غلبه محبت بر معرفت است، گفت: اگر شما فقط محبت را کافی بدانید این محبت بر ذهن شما غلبه می کند و چشم و گوش شما کر می شود و دیگر حقیقت را نمی بینید و نسبت به خلاف آن چه دوست دارید بغض پیدا می کنید. محبت خوب است چون حرکت ایجاد می کند اما معرفت جهت را تعیین و تصحیح می کند. حرکت و جهت درست باید با هم باشند. چنین است که عقل در عالم دینداری و مذهب ما را از افراط و تفریط حفظ می کند و اگر دقت کنید بسیاری از اختلافات ناشی از افراط و تفریط است.

وی افزود: یکی دیگر از فواید عقلانیت در دینداری این است که ما را از خرافات حفظ می کند و الان که خیلی از اختلافات بر اثر این است که بعضی ها از خرافات پرهیز نمی کنند و از غلو فاصله نمی گیرند و هر چه می شنوند نقل می کنند و در ترازوی عقل نمی سنجند و همین ها مایه اختلاف و تفرقه می شود، اگر عقلانیت باشد علفهای هرز از فضای دینداری زدوده می شود. سیره عملی استاد مطهری هم همین بوده است که مسائل اساسی جهان اسلام را به دعوا و اختلافات شیعه و سنی ترجیح می دادند.

وی با بیان اینکه مسئله اختلاف در عالم اسلام امروز اهمیتی صد برابر روزگار شهید مطهری دارد، تأکید کرد: این به این دلیل است که امروز قدرت اسلام ظاهر شده است و همان اندازه که قدرت اسلام در دنیای امروز آشکارتر شده است ، توطئه برای ایجاد اختلاف بین مسلمانان هم بیشتر شده است. امروز انقلاب اسلامی توانسته است قابلیت دین را برای حکومت و به پیروزی رساندن نهضت و استمرار آن پیروزی و اداره جامعه نشان دهد.

وی با تأکید بر اینکه چه خطری برای استکبار بالاتر از اینکه جمهوری اسلامی الگویی برای ملت های دیگر شود، بیان کرد: امروزه در مناطقی از جهان اسلام که شیعه و سنی قرن ها مسالمت آمیز در کنار هم زندگی می کردند، جریان های تکفیری به راه افتاده و مسلمانان به دست هم کشته می شوند و طرف مقابل هم نگاه می کند.

حداد عادل در پایان سخنانش با تأکید بر اینکه دامن زدن به اختلافات مذهبی مخصوصاً در چند سال اخیر در قالب گروه های تکفیری، توطئه غرب و صهیونیسم برای خنثی کردن بیداری اسلامی است، گفت: آنها برای خنثی کردن بیداری اسلامی جریان تکفیری را به وجود آوردند تا آتشفشان بیداری اسلامی به صهیونیسم و دشمنان بیرونی سرایت نکند، راه گدازه های خروشان و روح حماسی را منحرف کرده و متوجه برادرکشی کردند.