فرهنگ امروز/ محمد دروديان: محمدرضا شرف‌الدين، رييس انجمن سينماي انقلاب و دفاع مقدس و عضو شوراي سياستگذاري جشنواره فيلم مقاومت در گفت‌وگو با روزنامه اعتماد، مورخ ٢٢ ارديبهشت ٩٤ به نكاتي اشاره كرده است كه با وجود گذشت زمان، با نظر به اهميت آن با فرارسيدن سالگرد حمله عراق به ايران، در اين يادداشت مورد بررسي قرار گرفته است.
١- پيش‌فرض سياستگذاري در حوزه سينماي دفاع مقدس بر پايه اين موضوع تعريف شده است كه «امروز نياز است كه بعضي از روحيات، اخلاقيات و فرهنگ دفاع مقدس براي مردم يادآوري، ترويج و بازآفريني شود.»
٢- بخشي از اهداف و سياست‌هاي حمايتي، در چارچوب تحليل و تجزيه امروزي از پديده جنگ «بيان چرايي مقاومت هشت‌ساله، شجاعت‌ها، ايثارها، وطن‌دوستي‌ها و پيروي از رهبري براي صيانت و حفظ استقلال و تماميت ارضي و...»
٣- در اين گفت‌وگو براي تبيين مفهوم دفاع مقدس و تمايز آن با تصويري كه دنيا از جنگ دارد موجب تاكيد بر اين تفكيك شده است كه «جنگ در صورت كلي به دو مفهوم و دو بخش كاملا متمايز تقسيم مي‌شود؛ يكي نفس جنگ است كه بسيار كريه و زشت و تنفربرانگيز است و مي‌توان مصداق‌هاي آن را در تجاوز، خشونت، تروريسم، بي‌عدالتي، ظلم و در واقع در يك كلمه ناديده گرفتن كرامت انساني (كه در واقع من تمامش را ناشي از جنگ مي‌دانم) مشاهده كرد و به اين ترتيب، به عقيده من، در هر نوع تقابلي كه با ابعاد اين پديده زشت صورت مي‌گيرد دفاع مقدس رخ داده و اين بخش دوم است. اين همان وجهي است كه ما دنبالش هستيم و آن را تبليغ مي‌كنيم و مي‌خواهيم فرهنگش را توسعه بدهيم، يعني دفاع در مقابل تجاوز. ايستادگي در مقابل خشونت، ايستادگي در مقابل جنگ و توسعه جنگ. اين وجهه است كه تبليغ مي‌كنيم وگرنه هر چيزي كه به نام حوزه جنگ باشد مورد نفرت است. كثيف است. پليد است... در واقع جوهره دفاع مقدس ما مقاومت بود.»
٤- برداشت از مفهوم دفاع مقدس، با تاكيد بر مفهوم مقاومت، موجب اين برداشت شده است كه «بنده مي‌گويم در دفاع مقدس اصلا شكست وجود ندارد. پديده جامعه‌شناسي و روانشناسي مي‌گويد اساسا شكست وجود ندارد بلكه آن يك تجربه ناموفق است كه مقدمه‌اي براي پيروزي است. اين شكست و كشته‌ها اما تجارب بزرگي براي بعد شد. وقتي كه جنگ شد ما ارتشي نداشتيم به همين دليل هم بود كه آرزويي را براي صدام به وجود آورد كه سه‌روزه خوزستان را مي‌گيرد. اما هشت سال زمينگير شد و عاقبتش را هم ديديم چه شد كه همان تفكر دفاع مقدس كارش را تمام كرد... مقاومت يك مفهوم است اصلا اين نيست كه آيا موشك آنجا خورد يا نخورد. آيا هشت تا كشته داده يا هفت تا. باخت بوده يا پيروزي. اصلاً اين مفاهيم نيست. اصلا اين فرمول‌ها مربوط به جنگ است مربوط به دفاع مقدس نيست.»
نقد و بررسي
١- آنچه آقاي شرف‌الدين در اين گفت‌وگو بيان داشته است، در واقع مفهوم رايج درباره دفاع مقدس است، با اين تفاوت و تمايز كه به نحو قابل توجهي براي تعيين اهداف و سياست‌هاي سينماي دفاع مقدس، مفهوم‌بندي و تا اندازه‌اي محدود شده است. مساله اصلي در اين گفت‌وگو كه موجب نگارش يادداشت حاضر شده است، نقد و بررسي روش تبيين مفهوم دفاع مقدس براي تعيين اهداف و سياست‌هاي سينماي دفاع مقدس، از طريق تقليل و محدود كردن جنگ به مفهوم «دفاع مقدس» است. به عبارت ديگر مساله اين نيست كه نمي‌توان از الگوي مفهومي دفاع مقدس براي سامان‌بخشي سينما استفاده كرد، بلكه مشكل از اينجا آغاز مي‌شود كه بدون توجه به تحولات نظامي، استراتژي‌ها، تصرف يا از دست دادن سرزمين، تنها بر اساس ارزش‌هاي معنوي فرهنگ دفاع مقدس، تمامي تحولات جنگ در ذيل اين مفهوم، محدود شده است. با اين توضيح، در نقد نگاه موجود، برخي پرسش‌ها مطرح مي‌شود كه بازبيني و تامل درباره آن، ضروري به نظر مي‌رسد:
٢- تمامي جنگ‌ها در به‌كارگيري ابزار با هدف كشتار و تصرف سرزمين يا دفاع از سرزمين، مشترك هستند، اما اهداف و روش‌هاي آنها، تفاوت دارد. با اين توضيح، منظور از تقسيم‌بندي آنچه ميان ايران و عراق روي داده، به «جنگ- دفاع» چيست؟ جنگ‌ها از جهت اهداف و ماهيت، به تهاجمي- دفاعي، عادلانه- غيرعادلانه، انقلابي- ضدانقلابي و ساير موارد تقسيم مي‌شوند، اما تقسيم‌بندي به جنگ و دفاع مرسوم نيست.
٣- ناديده گرفتن اصابت موشك يا تعداد كشته‌ها با تاكيد بر اينكه «اين فرمول‌ها مربوط به جنگ است، مربوط به دفاع مقدس نيست»، با ساير توضيحات آقاي شرف‌الدين و واقعيات تاريخي، در تناقض است. به اين معنا كه وقتي ايشان مي‌گويد گفته كه «عراق آرزوي تصرف سه‌روزه خوزستان را داشت، ولي زمينگير شد و همان تفكر دفاع مقدس كارش را تمام كرد»، منظور چيست؟ آيا واقعيت غير از اين است كه جامعه ايران با هر آنچه داشت، در برابر تجاوز عراق ايستادگي كرد و مانع از اشغال خوزستان شد و اين تحول و نتيجه‌اي كه حاصل شد به معناي پيروزي ايران است؟ آيا براي تبيين چگونگي حفظ سرزمين و شكست عراق، از مفهوم دفاع و پيروزي استفاده نشده است؟ با اين توضيح، دفاع با نظر به استفاده از سلاح، استراتژي و بسياري از مولفه‌هاي ديگر، صورتي از جنگ است اما اهداف و روش آن تفاوت دارد. بنابراين نمي‌توان نقش و تاثير تجهيزات و استراتژي دفاعي- تهاجمي، استعداد نيروهاي شركت‌كننده و تعداد كشته و اسير را به اين دليل كه اينها مربوط به فرمول جنگ است نه دفاع، ناديده گرفت.
٤- تاكيد بر اينكه «در دفاع مقدس اصلا شكست وجود ندارد، بلكه يك تجربه ناموفق است كه مقدمه‌اي براي پيروزي است»، با تناقض همراه است زيرا از يك‌سو مفهوم شكست بي‌معنا تلقي مي‌شود و از سوي ديگر شكست موجب تجربه اندوزي و مقدمه‌اي براي پيروزي ارزيابي مي‌شود. اگر مفهوم پيروزي- شكست و ضرورت تجربه‌اندوزي با تصرف يا از دست دادن سرزمين، از طريق تهاجم و انجام عمليات ارتباطي ندارد، پس در چه نسبتي بايد اين مفاهيم را تعريف كرد؟
نتيجه‌گيري
با نظر به ساير ابعاد جنگ ايران و عراق و واقعيات تاريخي آن، رويكرد فرهنگي به جنگ با تاكيد بر «مفهوم دفاع و مقاومت» تنها يك نوع نگاه به جنگ است و نبايد جنگ را به رويكرد فرهنگي و مفهوم دفاع، محدود كرد و در مقابل هم قرار داد. بي‌توجهي به ملاحظه يادشده، موجب ظهور برخي تناقض‌ها مي‌شود كه در اظهارات آقاي شرف‌الدين مشهود است. علاوه بر اين بخش مهمي از ظرفيت‌هاي استفاده از تجربه جنگ، در برابر تهديدات حال و آينده را، خنثي يا كمرنگ مي‌كند.
روزنامه اعتماد