به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا:
آناهید خزیر: در حوزه‌ی میراث فرهنگی و گردشگری، انتشار کتاب‌هایی راهنما همان اندازه ارزش و اهمیت دارد که بررسی‌ها و کاوش‌های میدانی و علمی. در واقع مراجعه به کتاب راهنمایی که برپایه‌ی اطلاعات دست اول و نقشه‌های به‌کارآمدنی نوشته شده باشد نه تنها برای گردشگران و بازدیدکنندگان میراث تاریخی و فرهنگی ضرورت دارد، بلکه برای متخصصان و کارشناسان نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. اما اینکه کتاب‌های راهنما چگونه نوشته شده‌اند و آیا دربردارنده‌ی آگاهی‌های نویافته هم هستند یا نه، خود موضوعی است که ناگزیر به حذف و نادیده گرفتن برخی از کتاب‌هایی می‌انجامد که مدعی راهنمای گردشگران هستند اما اطلاعاتی تکراری و دست‌فرسودی ارائه می‌کنند و نمی‌توانند چاره‌ساز گردشگران و بازدیدکنندگان باشند.
با این همه، ناشران تخصصی که کتاب‌هایی خاص برای گروهی اندک از خواستاران منتشر می‌کنند، نیازمند حمایت هستند؛ از جمله‌ی آن حمایت‌ها آن است که باید در نمایشگاه کتاب تمهیدات ویژه‌ای برای آن‌ها درنظر گرفته شود تا به حداقلی از فروش (برای ماندگاری کار انتشاراتی خود) دست پیدا کنند. پیداست که ناشران تخصصی گاه از عهده‌ی هزینه‌های نمایشگاه کتاب برنمی‌آیند و توان اقتصادی آن‌ها در حدی نیست که کالای فرهنگی خود را در نمایشگاه به همان خواستاران معدودشان عرضه کنند. ناشرانی که به سبب شمار اندک خواهندگان کتاب‌های تخصصی، آثار خود را در شمارگان اندک منتشر می‌کنند، ناگزیر باید کالای خود را به بهایی به بازار کتاب بفرستند که بیشتر از توان مالی همان شمار کم مخاطبان‌شان است.
در چنین وضعیتی است که این پرسش پیش می‌آید که آیا برپاکنندگان نمایشگاه کتاب راهکاری برای ناشران تخصصی اندیشیده‌اند؟ یا آن‌ها را مشمول برخی امتیازات ارفاقی کرده‌اند تا در میدان عرضه‌ی کتاب و تقاضای اندک مخاطبان، ناتوان نمانند؟ چنان امتیاز و پشتیبانی از آن جهت می‌تواند ضروری باشد که جامعه‌ی کنونی ما به خواندن کتاب‌های تخصصی در زمینه‌ی میراث فرهنگی، گردشگری و محیط زیست، نیاز بسیاری دارد. اما واقعیت بازار کتاب ایران چنین است که برخی از کتاب‌های این حوزه‌های تخصصی، توزیع و پخش مناسبی ندارند و خواستارانی هستند که حتی از انتشار کتاب‌های حوزه‌ی کاری‌شان بی‌خبر می‌مانند، یا چنان قیمت پشت جلد کتاب فراتر از توان پرداختی آن‌هاست که ناگزیر کتاب‌های مورد نیازشان را نادیده می‌گیرند و با تاسف از کنار آن‌ها می‌گذرند.
با همه‌ی پست و بلندی‌های که در حوزه‌ی نشر کتاب‌های تخصصی میراث فرهنگی و گردشگری وجود دارد، برخی ناشران این حوزه تلاش مضاعفی دارند تا کتاب‌های خود را به شیوه‌ای مناسب و درخور و نیز کیفیتی قابل قبول به خواستاران عرضه کنند. کتاب‌هایی که از سوی انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چاپ می‌شود، از چنان مزیتی برخوردار هستند. شماری از کتاب‌های این انتشارات چنین است:
آب و حکمرانی آب در فرهنگ و تمدن ایران و سرزمین‌های همجوار
سعید امیرحاجیلو و ذات‌الله نیکزاد گردآورندگان کتاب «آب و حکمرانی آب در فرهنگ و تمدن ایران و سرزمین‌های همجوار» هستند. این کتاب که از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سال ۱۴۰۳ منتشر شده است، در واقع مجموعه مقالات سومین همایش بین‌المللی انجمن علمی باستان‌شناسی ایران در روزهای ۶ و ۷ خرداد ۱۴۰۳ است. چاپ نخست کتاب در ۸۱۸ صفحه عرضه شده است و «مدیریت منابع آب در حوزه‌های گوناگون تاریخی»، «مباحث فنی آب، اصول هیدرولیکی، سازه آب»، «نقش منابع آبی در شکل‌گیری و توسعه استقرارهای زیستی»، «مردم‌شناسی آب و دانش بومی آب»، «اسناد مرتبط با آب»، «نمادها و نشانه‌های آب»، «مصادیق و نمونه‌های قنوات و سازه‌های آبی»، محورهای مجموعه مقالات آن هستند.
سلسله گزارش‌های باستان‌شناسی آثار تاریخی انار
این کتاب از انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری است و مؤلفان آن محمدحسین عزیزی خرانقی و سپیده جمشیدی یگانه هستند. کتاب یادشده در سال ۱۴۰۲ شمسی در ۴۷۶ صفحه به بازار کتاب راه یافته است و در آن از امام‌زاده‌ها، مساجد، آب‌انبارها، آسیاب‌های آبی، محوطه‌های تاریخی، عمارت‌ها، خانه‌های تاریخی، قنات‌ها و دیگر موضوعاتی که با شهر انار (در استان کرمان) پیوند دارند، مطالب محققانه‌ای در اختیار خواننده گذاشته شده است.
از شوشتر به طهران؛ اسناد و مکاتبات مردم شوشتر و مجلس شورای ملی از سال ۱۲۸۸ تا ۱۳۲۰ شمسی
کتاب «از شوشتر به طهران» از انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری است که به‌کوشش معصومه عسکری منتشر شده است. کتاب یادشده شکوائیه‌ها و درخواست‌های مردم شوشتر از مجلس شورای ملی و وزارتخانه‌های دولت است. در بخش نخست کتاب ۸۹ سند از آن شکوائیه‌ها و دادخواست‌ها آمده است (از مشروطیت تا دوره‌ی بیست‌وچهار قانونگذاری) و در بخش دوم نیز اعتبارنامه‌های انتخاباتی نمایندگان شوشتر (در بیست‌وچهار دوره‌ی نمایندگی) گردآوری و تدوین شده است.
شوشتر دارای تاریخ و تمدنی بسیار کهن است و تا ابتدای دوره‌ی پهلوی مرکز استان خوزستان بوده است.
اطلس میراث فرهنگی جزایر ایرانی خلیج فارس
این کتاب گردآورده‌ی مرتضی حصاری و طراحی محمدرضا رکنی است که از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در ۲۳۲ صفحه و به سال ۱۴۰۱ منتشر شده است و شامل مطالب متنوعی درباره‌ی جزایر ایرانی خلیج فارس است. موضوعاتی مانند: آب‌وهوای‌شناسی و مطالعات اقلیمی خلیج فارس، وزش بادها و تبخیر در خلیج فارس، زمین‌ریخت جزایر ایرانی خلیج فارس، جریان‌های آب در خلیج فارس، ساختارهای مرجانی در خلیج فارس و موضوعات دیگر. سپس یک‌به‌یک جزایر ایرانی معرفی شده‌اند؛ جزایری مانند: بوموسی، تنب کوچک، تنب بزرگ، خارک، خارکو، کیش، فارو، قشم، لاوان، میرمهنا، مینا، هنگام و دیگر جزایر متعدد ایرانی در خلیج فارس.
بررسی فراگیری باستان‌شناسی در جزایر مکران و خلیج فارس استان بوشهر
این کتاب را محسن زینی‌وند، فرشته شریفی، منوچهر پورمیرزا، اکرم ندیمی‌پور، حسین چراغی و سمیه‌ی زینعلی نوشته‌اند و در ۲۹۰ صفحه (در ۷ فصل و ۳ پیوست به همراه چکیده‌ای از آن به زبان انگلیسی) عرضه کرده‌اند. این کتاب با نگرش به راهبردهایی مانند بهره‌گیری از تصاوی هوایی و ماهواره‌ای، توجه به عناصر فرهنگی طبیعی نواحی مختلف، استانداردسازی ثبت یافته‌ها و مکان‌های باستانی، با دقتی علمی نوشته شده است.
بُن‌مایه‌های اجتماعی در ترانه‌ها و مثل‌های عامیانه
این کتاب در ۹۴ صفحه، در سال ۱۴۰۰ منتشر شده است. این کتاب در پنج بخش، شامل پژوهشی در کارکرد تربیتی بُن‌مایه‌های اجتماعی در ترانه‌ها و ترانه‌متل‌های عامیانه ایران، گذری بر ترانه‌ها و ترانه‌متل‌ها در مناطق مختلف استان اصفهان، چرخه‌ی جادویی در افسانه‌ها و متل‌ترانه‌های ایرانی، کتاب‌های بازآفرینی شده و منابع به چاپ رسیده است. بخش اول این جستار توسط نفیسه نفیسی نوشته شده که مدیریت کار را بر عهده داشته است و بخش دوم حاصل کار جمعی اعضای گروه پژوهش: نسرین حمیدی، پروین مدح‌خان، فخری ذهبیون، مریم زیدانی و سارا موسویون است که در سال ۱۳۹۴ با رجوع به اقوام استان اصفهان و با عنوان «گذری بر ترانه‌ها و ترانه متل‌های اقوام مختلف اصفهان» گردآمده است.
تاریخ حفاظت و معماری مسجد تاریخانه دامغان
این کتاب توسط علی‌رضا انیسی، رییس پژوهشکده ابنیه و بافت‌های تاریخی تالیف و در بیش از ۲۰۰ صفحه گردآوری و توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری چاپ و منتشر شد. کتاب نتیجه‌ی مطالعات، دستاوردها و نتایج پژوهش علمی در مورد تاریخ معماری بنای مسجد تاریخانه و بافت تاریخی شهر دامغان است و در آن پیشنهادات حفاظتی و مرمتی اثر موجود است. کتاب مورد نظر در سه بخش گردآوری شده است که مطالعات راجع به بافت‌های تاریخی شهر دامغان، بخش اول و اصلی کتاب را شامل می‌شود. تاریخچه ساخت، سیر تحول و مطالعات تطبیقی پیرامون مسجد تاریخانه، بخش دوم این کتاب است که در این قسمت مسجد تاریخانه با مساجد جهان اسلام مقایسه شده است. طرح پژوهشی تاریخانه در خصوص حفاظت و مرمت این مسجد تهیه و گردآوری شده است که به باور نویسنده، این طرح می‌تواند مجموعه گردشگری خوبی را در منطقه ایجاد کند.
ثبت و تعیین حریم آثار ملی- تاریخی
این کتاب نوشته‌ی محمدحسن طالبیان و مصطفی علی‌پور است که چاپ نخست آن در سال ۱۴۰۰ خورشیدی، در ۷۶ صفحه منتشر شده است. کتاب مذکور دارای چهارفصل و دو پیوست است. فصل‌های چهارگانه‌ی کتاب چنین‌اند: ثبت ملی آثار تاریخی فرهنگی غیرمنقول، ثبت ملی میراث فرهنگی ناملموس، ثبت ملی میراث طبیعی و ثبت ملی آثار منقول. فصل چهارم از چندین بخش شکل گرفته است؛ مانند: دستورالعمل اجرایی تعیین حریم آثار ملی، دستورالعمل تعیین آثار واجد ارزش تاریخی و فرهنگی، سوابق ارتفاعی حریم بناهای ثبت شده در فهرست آثار ملی در محدوده‌ی املاک مجاور عرصه‌ی آثار، دستورالعمل شناسایی و معرفی و ترویج میراث فرهنگ ناملموس، آیین‌نامه‌ی پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس شهرها و روستاها، شیوه‌نامه‌ی پاسخگویی به استعلامات حرایم آثار ملی و بخش‌های دیگر.
اهتمام موزه‌ها در نگهداری مواریث بشری
موزه‌ها جایی برای نگهداری آثاری در زمینه‌های متفاوتی هستند که با زندگی مادی و معنوی انسان ارتباط دارند. آن آثار ممکن است فرهنگی، باستانی، تاریخی، طبیعی، نشانه‌های مردم‌شناسی، اسناد، نسخه‌های خطی و چاپی و دیگر دستاوردهای بشری باشند. موزه‌ها در نگهداری مواریث بشری اهتمام می‌ورزند و با نگهداری مناسب از آن‌ها، آثار را در برابر نگاه بازدیدکنندگان از موزه قرار می‌دهند. روز جهانی موزه نیز در ایران همراه با یادکرد از اهمیت و جایگاه موزه است. هر سال در روز جهانی موزه برنامه‌هایی برای آشنایی مردم با میراث فرهنگی، تاریخی و هنری خود تدارک و اجرا می‌شود. خوشبختانه شمار کتاب‌هایی که در بازار نشر ایران درباره موزه‌ها و آگاهی از سازوکار آن منتشر می‌شود، پُرشمار است.
معرفی موزه‌های ایران
«موزه»؛ نوشته‌ی مرضیه صالحی (نشر بال نو، ۱۳۹۹). در آغاز به معرفی موزه و ساختار آن می‌پردازد و وظایف و عملکردهای آن را برمی‌شمارد. در فصل‌های بعدی موزه‌های همه‌ی استان‌های ایران معرفی شده‌اند.
«موزه و موزه‌داری در آذربایجان شرقی»؛ نوشته‌ی مهدی بزازدستفروش (نشر جامعه‌شناسان، ۱۳۹۴). در این کتاب ۲۰۴ صفحه‌ای، پیشینه‌ی موزه‌داری در آذربایجان شرقی و معرفی یک‌به‌یک موزه‌های استان مورد توجه و بررسی بوده است.
«کاخ میان‌پشته (کاخ‌موزه‌ی بندرانزلی)»؛ نوشته‌ی زهرا جلالی (نشر آموزشی‌پرورشی بوعلی، ۱۴۰۰).
«۱۰۰ اثر موزه‌های ایران»؛ نوشته‌ی نسیم محمدی، زیر نظر آرش نورآقایی (نشر اگر، ۱۴۰۱). در فصل‌های چندگانه‌ی این کتاب آثاری از دوران پیش از تاریخ، تمدن عیلام، دوره‌های هخامنشی، اشکانی، ساسانی، سده‌های میانه‌ی ایران، دوره‌ی صفوی، افشار و زند، دوران قاجار و معاصر و دهه‌های اخیر معرفی و شناسایی شده و با عکس‌های متعدد همراه است.
«گزیده‌ای از آثار گنجینه‌ی موزه‌ی خوشنویسی ایران»؛ نوشته‌ی مجتبی ملک‌زاده- عکس از امید محکمی (ناشر سازمان زیباسازی شهر تهران، ۱۴۰۰).
«نگوی؛ موزه مردم‌شناسی و فرهنگ بومی جزیره قشم»؛ نوشته‌ی عبدالرضا دشتی‌زاده (نشر سمت روشن کلمه، ۱۴۰۰). مولف به بحث ثبت و سامان‌دهی موزه‌های محلی جزیره‌ی قشم و مسائل متعدد پیرامون آن پرداخته است.
«کاخ گلستان (گنجینه‌ی کتب و نفایس خطی)؛ هنر کتاب‌آرایی و مرقع‌سازی ایرانی و راهنمای موزه‌های کاخ گلستان»؛ نوشته‌ی محمدحسن سمسار و فاطمه سراییان (نشر زرین‌وسیمین، ۱۳۹۸).
«موزه‌های استان همدان»؛ نوشته‌ی ابراهیم جلیلی و علی خاکسار؛ عکس از عباس ونایی (نشر آوازه دانش ملایر، ۱۳۹۶).
«موزه‌های شهر اصفهان»؛ نوشته‌ی احمدرضا کریمی و دیگران (نشر سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری اصفهان، ۱۳۹۶).
«موزه پارس (عمارت کلاه‌فرنگی)»؛ نوشته‌ی محبوبه رستمی (نشر سردبیر، ۱۳۹۰).
راهنمای موزه‌گردی
«راهنمای موزه، گروه شغلی گردشگری»؛ نوشته‌ی علی‌رضا کریم‌زاده و دیگران (نشر مهکامه- چاپ دوم، ۱۴۰۱). در هفت فصل به این موضوعات پرداخته شده است: مفاهیم و تاریخچه‌ی موزه، کلیات و ساختار موزه، وظایف و عملکرد موزه، موزه‌های ایران‌وجهان، فنون موزه‌داری، بازاریابی موزه و سرانجام: طراحی موزه.
«راهنمای موزه‌گردی»؛ نوشته‌ی شیوا رحیمی و حسین رحمتیان (نشر ارشدان، ۱۴۰۰).
«آشنایی با موزه و موزه‌گردی»؛ نوشته‌ی حبیب‌الله محمودیان (نشر زاگرو، ۱۳۹۰).
«فنون کاربردی راهنمایی در موزه»؛ نوشته‌ی ریحانه جمالی (نشر آوینه، ۱۳۹۵). نویسنده در کتاب حاضر صد راهکار در ارتباط با فن راهنمایی در موزه به بازدیدکنندگان و به‌خصوص شاغلان این بخش پیشنهاد می‌کند.
«نقش راهنمای موزه در جلب بازدیدکننده»؛ نوشته‌ی علی غلامی (نشر اشجع، ۱۳۹۶).
معرفی موزه‌های جهان
«موزه»؛ نوشته‌ی نیما طالبیان و دیگران- (ناشر کتابکده‌ی کسرا- چاپ ششم، ۱۳۹۵). معرفی و گزارشی از موزه‌های جهان، مانند: هنر مدرن، هنر تکنولوژیک؛ موزه‌ی هنرهای معاصر رزنتال، موزه‌ی هنر سامسونگ، موزه‌ی آتشفشان و شماری دیگر. در بخش دوم به معرفی اجمالی هشتاد موزه در سراسر جهان پرداخته شده است.
«موزه‌های جهان»؛ نوشته‌ی رشید صدفیان (نشر سبز رایان‌گستر، ۱۳۹۰). در این کتاب، موزه‌های معروف کشورهای مختلف جهان معرفی شده است. این کتاب با تعریفی از موزه و برشمردن انواع آن آغاز شده و در ادامه موزه‌های متعدد کشورهای یونان، ایتالیا، فرانسه، هلند، آلمان، بلژیک و برخی کشورهای دیگر معرفی و نوع نگاه مسوولان این کشورها به موزه، تبیین شده است.
«نگاهی نو به تجربه‌ی دیدار از موزه»، نوشته‌ی جان‌هوارد فالک- ترجمه‌ی مهدی افشار (نشر دفتر پژوهش‌های فرهنگی، ۱۳۹۵). فصل‌های خواندنی این کتاب چنین است: قبل از دیدار، هنگام دیدار، بعد از دیدار، راهنمای حرفه‌ای در تجربه‌ی موزه، فراتر از دیدار. هر کدام این فصل‌ها اصول بنیادینی را در شناخت موزه به خواننده عرضه می‌کنند.