فرهنگ امروز: مختار کمیلی، دانش‌آموخته رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز و عضو هیئت علمی دانشگاه ولیعصر (عج) رفسنجان است. از آثار او می‌توان تصحیح «دیوان سحاب نی‌ریزی» را نام برد. او همچنین مقالاتی با عنوان «خواب‌نامه‌نویسی در زبان و ادب فارسی» (مجله گوهر گویا) و نگاهی به چاپ تازه سندبادنامه مجله (آینه میراث) را نگارش کرده است.

این پژوهشگر و مصحح معتقد است: آنچه مسلم است چاپ فاکسیمیله یک چاپ است و یک کار تحقیقی نیست. به عنوان یک کتاب نمی‌توانیم به آن نگاه کنیم. تنها اثری است که به محقق کمک می‌کند و یک ابزار در اختیار محقق قرار می‌دهد. فقط در مقدمه نویسنده ممکن است زحمتی کشیده باشد.

گفت‌وگو با این مصحح در ادامه آمده است: 
 
دیدگاه شما درباره چاپ فاکسیمیله یا نسخه‌برگردان که این روزها رواج پیدا کرده است چیست؟ آیا این نوع چاپ را می‌توان نوعی کتاب‌سازی دانست؟
نسخه‌برگردان به محققان که در شهرستان‌ها هستند کمک می‌کند تحقیق خود را بدون دیدن نسخه انجام دهند. اگر محققی قصد کتاب‌سازی داشته باشد بدون فاکسیمیله هم می‌تواند چنین کاری کند، ولی به هر حال خواندن فاکسیمیله به تخصص نیاز دارد. اگر تخصص لازم نباشد محقق کار دیگران را به نفع خود چاپ می‌کند و این موضوع در همه زمینه‌ها دیده می‌شود و ما چاپ فاکسیمیله را کتاب‌سازی نمی‌دانیم. گاهی مقدمه‌ای نوشته می‌شود و چاپ به صورت فاکسیمیله منتشر می‌شود، بدون آنکه تصحیحی صورت بگیرد.

من خودم این کار را انجام دادم یعنی از چاپ «جامع‌ التواریخ» استفاده کردم و بخش‌هایی که استاد محمد روشن آن را نخوانده بود از طریق فاکسیمیله تصحیح کردم و اگر این نسخه نبود من نمی‌توانستم این کار را انجام دهم. این چاپ از سوی موسسه پژوهشی میراث مکتوب منتشر شد و ماخذ من همان چاپ «جامع‌التواریخ» است. در حقیقت فاکسیمیله این فوائد را دارد که بخش‌های اشتباه یک نسخه را تصحیح کنیم؛ در حقیقت متنی که تصحیح شده مجددا توسط نسخه‌برگردان آن را بازبینی می‌کنیم و بخش‌هایی که مصحح نتوانسته بخواند یا بد خوانده با چاپ فاکسیمیله به غلط‌خوانی‌ها آن پی می‌بریم.

برای افزایش کیفیت این چاپ باید چه کرد؟
باید تجهیزات پیشرفته داشت که معمولا در ایران نیست. با کمک تجهیزات می‌توان کوچکترین علایم را در فاکسیمیله دید. اگر این چاپ از کیفیت خوبی برخوردار باشد به مصحح کمک بسیاری می‌کند. منوط است که از دستگاه‌هایی از دقت بالایی برخوردار باشد استفاده کنیم.  

این نوع چاپ برای شناخت نسخه‌های خطی چه تهدیدهایی دارد؟
ممکن است برخی بخواهند سوء استفاده و پخته‌خواری کنند ولی احتمالش کم است. این‌ها وابسته به آن است متن چگونه متنی باشد، تا چه اندازه خوانا یا ناخوانا باشد؛ همه را به یک چوب نمی‌توان زد. وابسته به این است عکسی که می‌گیریم چگونه عکسی باشد. بعضی نسخه‌ها با خط خوب نوشته شده و تفاوت دارد با نسخه‌هایی که بد خط نوشته شده است.

فرمودید نسخه‌هایی از «مجمع التواریخ» و «جامع التواریخ» را فاکسیمیله کرده‌اید؟ بر چه اساسی این کار را انجام دادید؟
نسخه الکترونیک را خریداری کردم و مقاله‌ای نوشتم و تکمیل‌هایی انجام دادم. بسیاری از بخش‌هایی که استاد روشن نخوانده بود را بر روی چاپ فاکسیمیله متوجه شدم. برای محققان چاپ فاکسیمیله استفاده زیادی دارد و سبب می‌شود نسخه اصلی را ببینیم و چاپ نسخه‌برگردان در اینجا به ما کمک می‌کند.

گاهی مقدمه‌ای در ابتدای نسخه نوشته می‌شود و این مقدمه نمی‌تواند اطلاعات کاملی را در اختیار پژوهشگران قرار دهد. تصور نمی‌کنید کیفیت نسخه این‌گونه زیر سوال رود؟
قطعا ایراد دارد و مصحح متوجه منظور نسخه نشده است. بنابراین در این مواقع است که فاکسیمیله ممکن است کیفیت نداشته باشد. آنچه مسلم است چاپ فاکسیمیله یک چاپ است و یک کار تحقیقی نیست. به عنوان یک کتاب نمی‌توانیم به آن نگاه کنیم. تنها اثری است که به محقق کمک می‌کند و یک ابزار در اختیار محقق قرار می‌دهد. فقط در مقدمه نویسنده ممکن است زحمتی کشیده باشد.