پایگاه اطلاع رسانی فرهنگ امروز

نقدی به جریان روشنفکری که همچنان پابرجاست؛

تاملی بر برج عاج‌نشینی روشنفکران

یکی از اصلی‌ترین اشکالاتی که از گذشته‌های دور به برخی روشنفکران وارد بوده و امروزه نیز حتی با اینکه دسترسی به افکار، اطلاعات و آمار بیشتر و ساده‌تر است این ایراد باز هم وارد می‌شود، بحث دوری و جدایی روشنفکر از بطن جامعه و دغدغه‌های آن است.

نگاهی به تازه ترین کتاب پیمان وهاب زاده؛

ادیسه چریکی

وهاب‌زاده نتیجه می‌گیرد که «اگر به‌سراغ آپوریای دموکراتیک برویم و تصدیق کنیم که ضروری نیست انقلاب دموکراتیک منتهی به انقلاب سوسیالیستی شود، آنگاه است که مفهوم رهایی ملی را به سیاست دموکراتیک بدل کرده‌ایم». جزنی نیز اعتقاد داشت «در حقیقت تنها در پراتیک است که تئوری‌های ما کامل و تصحیح می‌گردد».

راینهارت کوزلک؛

نگاهی تاریخی به تکوین مفاهیم

ازنظر کوزلک، دسته‌ای از مفاهیم در دوران جدید وجود دارند که به ثبت تجارب مدرن و درعین‌حال شکل‌دادن تجارب مدرن و افق انتظارها پرداخته‌اند. او این مفاهیم را Grundbegriff» » یا «مفاهیم بنیادین» می‌نامد؛ حدود 130 مفهوم، شامل بحران، انقلاب، رهایی، دولت، طبقه و... ازنظر او، با مطالعه تاریخی تحول این مفاهیم می‌توانیم بفهمیم چه چیزی در جهان مدرن درواقع «جدید» است و وجه تمایز آن با جهان قدیم چیست.

نقدی پیرامون برخی ایده‌های مهم فردریش آگوست فون‌ هایک؛

دنیای هراسناک هایک

آیا آنچه تحت عنوان تجارت یا تولید در دنیای امروز رخ می‌دهد صرفاً اقتصادی و بر اساس نظام بازار است؟ آیا استعمارگری قدرت‌های بزرگ با ابزارهایی چون نیروی نظامی، مسائل سیاسی، پدیده‌هایی چون حق وتو یا امتیازات سیاسی برخی از قدرت‌های جهانی و... بر روی اقتصاد و تجارت در دنیا تأثیر نمی‌گذارد؟

وین هادسون؛

جامعۀ‌ ‌‎‌مدنی پساسکولار

جامعۀ ‎‌مدنی پساسکولار نمی‎‌تواند برداشت‎‌های لیبرال از تفکیک عمومی‌ـ‌خصوصی را در همۀ حوزه‎‌ها و بسیار بحث‎‌انگیزتر از آن، در خصوص خانواده به رسمیت بشناسد و نمی‎‌تواند پیرامون اسطورۀ اراده‎‌گرایی مذهبی موجود در جوامعی سازمان یابد که چنین برداشت‎‌هایی در آن عمدتاً و به‎‌ طور وحشتناکی خلاف‎‌آمد عادت است.

نگاهی به کتاب «دانش اتوپیا» امانوئل والرشتاین؛

دست به دست هم دهید

والرشتاین سرنوشت سایر جوامع غیراروپایی مثل ایران را نیز در چارچوب همین نظریه ارزیابی می‌کند، چنانکه جان فوران، جامعه‌شناس امریکایی در کتاب شناخته شده مقاومت شکننده، تحولات ایران در سده‌های اخیر را تحت دیدگاه‌های والرشتاین مورد ارزیابی و تحلیل قرار داد یعنی در چارچوب ادغام ایران به عنوان جامعه‌ای اولا بیرون از نظام جهانی مدرن که سپس به تدریج در حاشیه و پیرامون آن قرار گرفت.

نگاهی حقوقی به نظریه مرگ مؤلف رولان بارت؛

حقوق مولف

حذف مؤلف، متن مدرن را کاملاً تغییر می‌دهد. هنگامی که مؤلف (به جای خواننده و متن) در کانون توجه قراردارد، همواره به عنوان «گذشتۀ کتاب خود» تصور می‌گردد؛ یعنی اینکه قبل از آن وجود داشته و برای آن فکر کرده، رنج کشیده و زندگی کرده است و رابطه تقدم او بر اثرش همانند رابطه میان پدر با فرزندش است.

گفت‌وگو با قدرت احمدیان؛

ناسیونالیسم قومی پیشامدرن در تقابل با ناسیونالیسم مدنی

الگوی مثالیِ بارز و دقیق ناسیونالیسم قومی، ‌فاشیسم هیتلر است. اوج ناسیونالیسم قومی را هیتلر و موسولینی مطرح می‌کنند؛ یعنی مراجعه به هویت‌های تاریخی، ‌نژاد یا برداشت‌های بیولوژیکی که مثلاً یهودی این‌ گونه است یا سیاه‌ها آن مشکل را دارند.

گفت‌وگو با محمدعلی اکبری؛

ابرچالشی به نام فقدان فهم اکنون تاریخی

اکنون  نیازمند آن هستیم که با ابرچالش مهم خود یعنی فقدان فهم درست مواجه شویم. آیا کسانی نیستند که فهم درست داشته باشند؟ ای بسا که باشند، اما مشکل گشای ما این نیست، زیرا فهم درست را به نحو جمعی حاصل نمی‌کنیم. آن زمان است که می توانیم به نتیجه درست و علمی برسیم و در موقعیت عمل و حل مسئله قرار بگیریم.  باید بدانیم اگر از لحظه طلایی تدبیر بگذرد، آن زمان قوانین تاریخ کار خود را می کنند.

آیا نوسازی در دورۀ پهلوی اول به اقتصاد تولیدی کمک کرد؟

توسعه واردات؛ میراث اقتصادی دوران پهلوی

در شرایطی که شاه به‌طور مداوم از وزرای خود می‌خواست پول و ارز بیشتری برای دولت فراهم کنند تا او کالاها و تجهیزات سنگین مورد نیاز برای پروژه‌های خود را خریداری نماید، استراتژی جایگزینی واردات جاذبۀ خود را از دست می‌داد، به این علت که به بار نشستن آن زمان‌بر و طولانی بود.

گفت‌وگو با انزو تراورسو؛

چپ قرن بیست‌ویکم و تقابل با سرمایه‌داری

نولیبرالیسم به مراتب فراتر از یک سیستم اقتصادی است: یک الگوی انسان‌شناختی است بر مبنای سوددهی، فردگرایی، ‌رقابت، شی‌ءوارگی مناسبات اجتماعی، ‌و خصوصی‌سازی امیال. نولیبرالیسم، سوسیال‌دموکراسی را در خود جذب کرده، همان سوسیال‌دموکراسی که نولیبرالیسم را کاملاً درونی کرده و کمونیسم را در مقام بقایای دوران گذشته به محاق برده است.

نگاهی به کتاب «وقتی چین بر جهان حکم می‌راند»؛

چین و مسئله موازنه قدرت با آمریکا

چین برای دستیابی به توازن قدرت با آمریکا راهبرد تاریخی مرکزگرایی در نظام بین‌الملل را دنبال می‌کند. این بدان معناست که از طرفی قصد دارد آمریکا را از منطقۀ آسیا-پاسفیک منزوی و سپس اخراج کند و در سطح نظام بین‌الملل سازمان‌ها و قواعد بین‌المللی را در اختیار خواسته‌های خود قرار دهد.

فاروک رحمانوویچ؛

تئوری جنگ در ابتدای مسیحیت و اسلام

به لحاظ تاریخی روی آوردن به جنگ مسلحانه تنها پس از مهاجرت به مدینه برای مسلمین مجاز شمرده شد؛ حتی در این برهه نیز علی‌رغم مجوز برخوردهای خشونت‌آمیز علیه حکام مکه، قرآن دائماً به مسلمین هشدار می‌دهد که نه آغازگر خشونت باشند و نه حدود عدالت را در جریان جنگ زیر پا بگذارند. چه در جنگ و چه در صلح، عدالت هدف غایی است؛ بدین معنا، نظریۀ اسلامی جنگ شباهت قریبی به انگاره‌های آگوستین قدیس دارد.

نیکو سرخوش؛

گربۀ وطن:‎ ‌پرسشی در بابِ آزادی

آزادی در معنای سیاسی و اخلاقی‎ ‌اش فرد را نه به رفتن بلکه به ماندن دعوت می‎ ‌کند. آزادی او را به گذشته، آینده و سرنوشت مشترک یک ملت و نهایتاً به سعادت، رستگاری و خرسندی مردمانی پیوند می‎ ‌زند که در جغرافیا و زیست‎ ‌بومی معین زندگی می‎ ‌کنند، عشق می‎ ‌ورزند، کار می‎ ‌کنند، می‌جنگند، مقاومت می‌کنند، پیر می‎ ‌شوند و می‌میرند اما جلای وطن نمی‎ ‌کنند.

نگاهی به کتاب «مکاتب تفسیری در فقه امامیه»؛

درانداختن طرحی نو در مواجهه با فقاهت شیعه

اهمیت کتاب «مکاتب تفسیری در فقه امامیه» غیر از اطلاعات مهم درباره فقه شیعه و بیان روان و شیوای آن، شیوه ارائه مطلب است. محقق داماد و پورمحمدی کوشیده‌اند از منظری نو و مطابق با رویکردهای جدید،‌ فقه شیعه را روایت کنند و تفاوت دیدگاه‌ها را با رهیافت‌های جدید نشان دهند.

داوود پرچمی؛

شکاف، زمینۀ تعارض اجتماعی

شکاف اجتماعی، گروه‌بندی متشکل هویت ‌بخش آمادۀ رویارویی اعضای یک جامعه با یکدیگر، به دلیل تفاوت در ارزش‌ها و دسترسی به منابع است. تا زمانی که هویت گروهیِ ناشی از تفاوت ارزش‌ها و منابع تفکیک نشود و رقابت بین‌گروهی ایجاد نکند، شکاف اجتماعی نیست و هنگامی‌که به رویارویی برسد، به تضاد اجتماعی تبدیل می‌شود.

گفت‌وگو با علی‌اصغر سعیدی؛

بایسته‌های اجتماعی توسعه

در بعضی از جوامع توسعه‌یافته، تکنوکرات‌ها، تکنولوژی و تکنیک را عامل اصلی و محرک توسعه می‌دانند، یا برخی اقتصاددانان تصور می‌کنند که سرمایه اعم از سرمایۀ مادی و سرمایۀ انسانی عامل مهم و پیشران توسعه است و... اما تمام این دیدگاه‌ها به شرایط سیاسی، اقتصادی و حتی تاریخی جوامع برمی‌گردد و ممکن است شرایط توسعه از کشوری به کشور دیگر متفاوت باشد.

شماره نوروزی فرهنگ امروز منتشر شد

راهنمای شناخت سینمای موج نو ایران

«گاو» ۱۳۴۸ اثر داریوش مهرجویی، تصویری اندوهبار از روستایی به تصویر می‌کشد که فرسنگ‌ها از تصاویر گرم و شاد و لبریز از صدق و صفای فیلم‌های روستایی اوایل دهه فاصله دارد. تصاویری نوآریزه که در آن گویی گرد مرگ بر زمین و زمان روستا پاشیده شده است. تصاویر غمبار و سیاه و سفید هیچ شباهتی به تصاویری که مجید محسنی در ابتدای این دهه در فیلم‌هایش از روستا ارائه می‌داد در مقام کلیتی که انقلاب سفید در پی بازنمایی آن بود، ندارد.

نگاهی به نقد اولریش بک به مدرنیته؛

بحران‌های برآمده از مدرنیته

بک تأکید می‌کند اسطوره‌ای که تفکر اجتماعی قرن نوزدهم اساساً به دام آن افتاد و سایه‌اش هنوز بر سر این تفکر سنگینی می‌کند، مدعی است که جامعه صنعتی پیشرفته، الگوهای کار و زندگی‌اش، بخش‌های تولیدی‌اش، تفکراتش، درباره مقوله‌های رشد اقتصادی، درکش از علم و فناوری و اشکال دموکراسی‌اش به‌تمامی جامعه‌ای مدرن است، اوج نوگرایی است و به‌سختی می‌توان برتر از آن را تصور کرد.

گفت‌وگو با حسین ملانظر؛

مناسبات استعمار و ترجمه

یکی از پایگاه‌های استعمار، وزارت علوم و اساتید دانشگاه هستند. چگونه و بر چه مبنایی به استاد دانشگاه امتیاز می‌دهند؟ اگر استاد دانشگاه تولید کرد باید قدر او را دانست، اما اگر او در این تلۀ ‌ترجمه بود و تولید قلابی کرد باید او را تنبیه کنند نه تشویق.

گفت‌وگو با مسعود پورفرد؛

جریان‌شناسی الگوهای حکمرانی در تشیع

در جنبش تنباکو، فقیه نقش رهبری داشت؛ به‌محض اینکه استبداد تسلیم می‌شود، رهبر فقیه سیاست را رها کرد. اما همیشه این‌طور نبوده است، در تجربه تاریخی الگوی سوم مواردی داریم که با رفع مشکل، نقش رهبری فقیه تمام نشده و استمرار یافته است.

گفتاری از رضا امیدی؛

سیاست‌گذاری‌ آموزشی ما خلاف قانون اساسی است

یکی از تأثیرات عدم تأمین بودجه در به‌هم‌خوردن تناسب بین تعداد دانش‌آموز و معلم است که باعث می‌شود تعداد دانش‌آموزان از معلم‌ها بیشتر شوند، زیرا به دلیل کمبود منابع مالی، رغبت برای ورود به شغل معلمی کم می‌شود. ناگفته پیداست که کمبود معلم تبعات منفی در کیفیت‌ آموزشی دانش‌آموزان می‌گذارد.

نیکو سرخوش؛

اسلام سیاسی یا آچارفرانسۀ تحلیل

اسلام سیاسی در بسیاری از تحلیل ها یک آدرس غلط است. اینک پرسش اصلی این است که چگونه این آدرس غلط تا بدین اندازه فراگیر شده است و به سهولت می توان نُسَخ متفاوت آن را با کارکردی مشابه از حسن منصور گرفته تا محمد مالجو از مصطفی مهرآئین تا حاتم قادری مشاهده کرد.

گفت‌وگو با سعید معیدفر؛

مسئله ایران منحصر به فرد است

ضروری است که هرازگاهی مجموعه این تلاش‌ها در مفهوم‌پردازی، نظریه‌پردازی‌و بررسی‌های تطبیقی برای جامعه ایران در ابعاد مختلف آن را به اشتراک بگذاریم تا بتوانیم به‌واسطه نوعی تلاش انتقادی و برهم‌افزایی، جایگاه این تلاش‌ها را تثبیت کنیم تا جامعه‌شناسی ایران شکل بگیرد و بنیان‌های توسعه اجتماعی کشور بر آن، استوار شود.

سالواتوره دی مارتینو؛

چرا عدالت اجتماعی یک مسئله اساسی است؟

جامعه ای که در آن افراد و گروه ها حس بازنده ندارند و خود را بازنده شرایط موجود نمی دانند گرایش بیشتری به همکاری و همیاری برای توسعه جمعی دارند. در چنین جامعه ای پتانسیل درونی افراد و گروه ها در منازعات بی نتیجه و کنش های پرخاشگرانه انتفام جویانه صرف نمی شود بلکه در راستای هدف مشترک ارتقای سطح رشد اجتماع می تواند به کار گرفته شود.

به بهانه انتشار «مفهوم‌شناسی تاریخ» اثر آلان مانزلو؛

چالش‌های اخلاقی و فلسفی در پژوهش‌های تاریخی

مانزلو با طرح مسائلی چون مسئولیت مورخ در قبال گذشته و حال، و نقش تاریخ در شکل‌دهی به هویت‌های فردی و جمعی، افق‌های تازه‌ای را پیش روی خوانندگان می‌گشاید. این کتاب با ارائه فهرستی جامع از منابع و مآخذ، امکان پژوهش‌های بیشتر را برای علاقه‌مندان فراهم می‌آورد.

گونار میردال؛

توسعه چیست؟

مثال‌های زیادی موجود است از اینکه چگونه تحلیل اقتصادی مسئلۀ توسعۀ کشورهای توسعه ‌نیافته زیر نفوذ این تأکید ویژه بر تولید منحرف شد. یکی از آن مثال‌ها استفادۀ مکرر مدل‌های رشدی است که سطوح مصرف را کنار می‌گذارد. چنین مدل‌هایی منجر به نتایج بسیار غلطی در مورد شرایط توسعه در کشورهایی با درآمد نسبتاً بالاخواهد شد.

چارلی وارزل/ مجله آتلانتیک؛

ترندهای فضای مجازی از کجا می‌آیند؟

این سردرگمی، مشخصۀ فضای مجازیِ گسسته است که این حس را القا می‌کند که دو پدیدۀ متضاد هم‌زمان در حال وقوع هستند: محتواهای محبوب و پرطرف‌دار در مقیاسی باور نکردنی تولید و مصرف می‌شوند، با ‌وجود این در میان همة مردم محبوبیت ندارند.

دولت به‌مثابه فرم سیاسی

سرنوشتی به‌مراتب بدتر از یک کارگرِ استثمارشده آن است که یک کارگرِ غیر قابل‌استثمار باشید. زندگیِ طبقۀ کارگر به این وصل است که چقدر در تبدیل کارِ خود به سود، موفق می‌شود. تصاحب‌کنندۀ سودآورِ دیروز کارِ دیگران، امروز فرد دیگری را می‌خرد: خریدار به‌خاطر کسب سود، و فروشنده به‌منظورِ زنده‌بودن.

جورج مونبیات؛

آیا نئولیبرالیسم علت بسیاری از مشکلات جهانی است؟

نئولیبرالیسم به رقابت به چشم ویژگی تعیین‌کننده‌ی روابط انسان نگاه می‌کند. این ایدئولوژی شهروندان را به شکل مصرف‌کنندگانی توصیف می‌کند که بهترین نمود انتخاب دموکراتیک آن‌ها خرید و فروش است یعنی فرآیندی که به شایستگی پاداش می‌دهد و ناکارآمدی را تنبیه می‌کند. این ایدئولوژی معتقد است که «بازار» مزایایی دارد که هیچ‌گاه با برنامه‌ریزی اقتصاد نمی‌توان به آن‌ها دست پیدا کرد.

گفت‌وگو با الویشس مارتینیچ

کشفیات جدید اشتراوس

بیشتر هابزپژوهان اطلاعات زیادی دربارۀ حال‌وهوای مذهبی سده‌های شانزده و هفده یا به‌طور کل تاریخ مسیحیت ندارند و آن‌هایی هم که دارند، به‌ویژه کوئینتن اسکینر، در مقایسه با من، به عوامل مذهبی وزن چندانی نمی‌دهند. بسیاری از این محققان بعدی فکر می‌کنند که هابز فیلسوف بزرگی بود و فیلسوفان بزرگ به خدا اعتقاد ندارند و این خاصه در میان طرفداران لئو اشتراوس (اشتراوسی‌ها) و افرادی از این قبیل رایج است.

نگاهی به کتاب «در جست‌وجوی زندگی خوب» اثر فرد دالمایر

زیستن در زمانه عسرت

دالمایر در کتاب خود چند بار بر این موضوع تاکید می‌کند که زندگی خوب، صرفا در چارچوب «درست اعتقادی» (Orthodoxy) قابل تعریف و تحقق نیست. برای خوب‌ زیستن، باید به ساحت رفتار و عمل وارد شد.

گفت‌وگو با اگتای براهنی به بهانه نمایش فیلم پیر پسر در جشنواره فیلم فجر

من روشنفکرم!

در جامعه ما نگاه ویژه‌ای نسبت به جایگاه پدر وجود دارد. موضوع این است که من فیلم خود را کاملاً اجتماعی نمی‌دانم. به‌هرحال جامعه در اینجا صرفاً بستری است که داستان در آن روایت می‌شود. مانند رودخانه‌ای که ما در آن قایق‌سواری می‌کنیم. اما آنچه درون این قایق رخ می‌دهد، روایت دیگری است و ارتباطی با سایر قایق‌هایی که در همان رودخانه قرار دارند، اعم از پدران، مادران، دیگران و... ندارد. این قایق ما یک استثناست.

گفت‌وگو با دکتر محمد صنعتی

روان‌کاوی سینمای ضدروان‌کاو

هدف عصر روشنگری این بود که خشونت‌های انسانی را محدود کند و افراد در جامعه‌شان احساس امنیت کنند. البته این‌ها نشانه‌ی افول آرمان‌های روشنگری نیست. نشانه‌ی این است که جوامع غربی و صدالبته جوامع جهان سوم، هنوز به تحقق مطلوب آرمان‌های روشنگری در جوامع خود نرسیده‌اند.

از مجموعه درسگفتارهای فلسفه حقوق سیدجواد طباطبایی؛

کارل اشمیت و فلسفۀ حقوق آلمان نازی

دیدگاهی که اشمیت به دفاع از آن برخاست از دیدگاه برخی نویسندگان، نظیر کارل رایموند پوپر (۱۹۰۲ ۱۹۹۴)، ریشه در افکار و فلسفۀ سیاسی هگل داشت. برای تصحیح سوء برداشت پوپر لاجرم توضیحی در این باب لازم است. هگل هم‌چنان‌که می‌دانیم از منتقدین سرسخت مفاهیم انتزاعی بود. وی در نقد دیدگاه اخلاقی کانت بر این باور بود که رأی او در این باب بر مبنای انتزاعات اخلاقی است، و این انتزاعات به هیچ نظم واقعی در عالم خارج ارتباطی پیدا نمی‌کند، چرا که یک امر کلّی اخلاقی را عرضه می‌کند که جایگاه آن در نظام اجتماعی مشخص نیست و به همین خاطر است که در جایی می‌گوید: اخلاق کانتی، لانۀ تنش‌ها و تضادهاست.

آیا شریعتی تکرارپذیر است؟

مقلدانِ شریعتی

او یک بار با تمام وجودش در جامعه ما به واقعیت عینی بدل گردید و از آن پس نه او تکرارپذیر است و نه آن حوالت تاریخی؛ نه شریعتی تکرارپذیر است و نه آن روح زمانه؛ نه شریعتی تکرارپذیر است و نه آن حدت و حرارت بالای روزگار برای جوشیدن و خروشیدن.

گزارشی از کتاب پیتر تروانی با عنوان «هایدگر و اسطوره‌ی توطئه‌ی جهانیِ یهود»

تجدید نظر در عسرت یک نظریه

اسیونال-سوسیالیسم در مقام یک جنبش سیاسی، علی‌الاصول این قابلیت را ندارد که در درون یک فلسفه‌ی خاص جای بگیرد. با این حال، نباید فراموش کرد که هایدگر خود تلاش کرد تا ناسیونال-سوسیالیسم را به جنبشی فکری با مبنایی فلسفی بدل کند (مواجهه‌ی انسانِ تاریخی با نیهیلیسمِ تکنولوژیک). «دفترچه‌ها» نشان می‌دهند که ظاهراً هایدگر با «مسئله‌ی یهود» نیز درگیر بود.

پرسش‌ و پاسخ مکتوب با مازیار بهروز

تفاوت اصلی سوسیال‌دموکراسی با کمونیسم در دو محور اساسی جلوه‌گر شد. کمونیسم خواهان گذر از نظم سرمایه‌داری و ایجاد نظام شورایی (ولی در اصل سیادت حزب کمونیسم) بود و بنابراین لیبرال‌دموکراسی را مردود شناخته و «دیکتاتوری پرولتاریا» را جایگزین آن نمود.

حذف کرسی هایدگر در دانشگاه فرایبورگ

در صورت نتیجه ندادن اعتراضات، کرسی کنونی هایدگر با کرسی استاد جوانی در درس منطق و فلسفۀ زبان تحلیلی جایگزین می‌شود